Til hvers eru menn í stjórnmálum?

Steingrímur J skammar Samfylkinguna fyrir að hafa farið í ríkisstjórnarsamstarf við Sjálfstæðisflokkinn. Það er skiljanlegt því ef Samfylkingin hefði kosið að vera áfram "höfuðandstæðingur Sjálfstæðisflokksins" í staðinn fyrir að fara í ríkisstjórn er allt eins líklegt að VG hefði komist í ríkisstjórn.  Það hefði Steingrímur J auðvitað viljað helst af öllu.

En þessi ummæli Steingríms J eru furðuleg frá stjórnmálaforingja. Eru menn ekki í stjórnmálum til að hafa áhrif? Trúir Steingrímur J því að menn hafi meiri áhrif í stjórnarandstöðu en ríkisstjórn? Heldur Steingrímur J að kjósendur kjósi stjórnmálaflokk til að flokkurinn velji stjórnarandstöðu, eigi hann kost á stjórnarsetu?

Ég er a.m.k. viss um að Steingrímur J hefði ekki þurft að hugsa sig um tvisvar ef hann hefði staðið í sömu sporum og Samfylkingin eftir kosningarnar í vor. En hann var bara ekki spurður. Og er þess vegna greinilega ennþá ferlega spældur.

Steingrímur: Hlutverk VG að vera mótvægi við Sjálfstæðisflokkinn

Réttur manns til að vita hvort hann er faðir barns.

Það var athyglisvert samtal Guðmundar Steingrímssonar og Ólafs Stephensen í Kastljósinu rétt í þessu. Þar var vakin athygli á því að karlmaður sem telur sig vera föður barns, sem kona í hjúskap hefur fætt, getur ekki látið á faðerni sitt reyna.

Þessi staðreynd er á skjön við þann mikilvæga rétt barna að þekkja báða foreldra sína.

Við breytingu á barnalögunum 2003 var í upphaflega frumvarpinu gert ráð fyrir að karlmaður í þessari stöðu gæti látið á faðerni sitt reyna. Allsherjarnefnd Alþingis lagði til þá breytingu að faðir gæti ekki farið í barnsfaðernismál nema barnið væri ófeðrað. Í þingskjalinu segir um þessa breytingu (http://www.althingi.is/altext/128/s/1338.html):

Með breytingunni er lögð á það áhersla að hafi barn verið feðrað eftir almennum feðrunarreglum sé málshöfðun ekki heimil samkvæmt þessu ákvæði. Megintilgangurinn er að koma í veg fyrir tilhæfulausar málshöfðanir.

Formaður allsherjarnefndar sagði eftirfarandi um þessa breytingu (http://www.althingi.is/altext/128/03/r14225513.sgml):

Í 1. málsl. 1. mgr. 10. gr. kemur fram að stefnandi faðernismáls geti verið barnið sjálft, móðir þess eða maður sem telur sig föður barns. Lagt er til að við bætist orðin: enda hafi barnið ekki verið feðrað. Við viljum sérstaklega draga fram að orðalagið í 10. gr. þótti nokkuð óskýrt. Við vildum draga það fram að þetta á við ófeðruð börn. Megintilgangurinn er að koma í veg fyrir tilhæfulausar málshöfðanir sem nokkrir umsagnaraðilar voru hræddir um og bentu nefndinni á.

Er þetta ekki fullmikil forsjárhyggja? Er hættan á tilefnislausum málshöfðunum svo mikil að karlmenn í þessari stöðu eigi að útilokast frá því að vita hvort barn sem þeir telja sitt, sé það í raun og veru? Verður ekki að treysta dómstólum til að meta það áður en mannerfðafræðileg rannsókn er leyfð? Reynslan af máli Lúðvíks Gizurarsonar sýnist benda eindregið til að dómstólar gera mjög strangar sönnunarkröfur í þessu sambandi. Mér sýnist að sú reynsla sýni ótvírætt að þessi ótti er algerlega tilefnislaus. 

Þessa takmörkun þarf að fella úr barnalögum.

Annasamir dagar

Við lögmenn sem sinnum mikið fjölskyldumálum höfum tekið eftir því að eftir frí, sérstaklega sumarfrí, koma holskeflur nýrra mála inna á skrifstofurnar hjá okkur. Það er eins og langur frítími saman geri hjónum /sambýlisaðilum ljóst að sambandið eigi ekki framtíð fyrir sér. Ágúst hefur engin undantekning verið og ef eitthvað er hafa annir verið mun meiri en venjulega (og eru þó nógar fyrir).

Í gær kom svo niðurstaða (þó ekki dómur) í máli eins umbj. míns, sem búið er að bíða eftir lengi. Sannarlega gleðilegur dagur og ánægjulegur og léttir fyrir viðkomandi og fjölskyldu hans. Ítarleg viðtöl voru við dóttur umbj. míns bæði í Íslandi í dag og Kastljósi nú í kvöld.

Ég var beðin um að tjá mig um lögfræðilega hlið málsins í fréttum RÚV í kvöld. Ég var nokkuð tvístígandi því í fyrra lenti ég í því að gagnaðilar í þessu sama máli kröfðust þess að dómari sektaði mig með vísan til 2. mgr. 9. gr. laga um meðferð einkamála fyrir að tjá mig opinberlega um málið, án þess að hafa aflað mér heimildar dómara. Í umræddu lagaákvæði segir m.a.:

 Óheimilt er að skýra opinberlega frá því sem gerist í lokuðu þinghaldi án leyfis dómara.

Um er að ræða barnsfaðernismál sem lögum samkvæmt skulu fara fram fyrir luktum dyrum. Þess vegna kom þessi krafa til. Héraðsdómarinn í málinu úrskurðaði að ég skyldi greiða einhverja tíuþúsundkalla í sekt og tók þar með ekki til greina þá málsvörn mína að ég hefði ekki tjáð mig fyrr en báðir aðilar, bæði umbj. minn og annar gagnaðila, höfðu tjáð sig opinberlega um málið og með því að mínu mati samþykkt að um málið yrði fjallað opinberlega. Þá benti ég á að á heimasíðu Hæstaréttar hefðu birst nokkrir dómar sem málinu tengdust og þótt þeir væru birtir undir nafnleynd þá vissu allir sem eitthvað fylgdust með opinberri umræðu um hvaða mál var að tefla. Ég kærði úrskurðinn til Hæstaréttar. Hæstiréttur felldi úrskurðinn úr gildi með vísan til þess að mál af þessu tagi yrðu að sæta rannsókn að hætti opinberra mála. Dómaranum var því óheimilt að úrskurða mig til að greiða réttarfarssekt (http://www.haestirettur.is/domar?nr=4249).

Eftir umhugsun ákvað ég þó að tjá mig um hin lögfræðilegu atriði sem fréttamaðurinn hafði áhuga á að spyrja um, enda málið athyglisvert og ég tel að ekkert af því sem ég sagði í viðtalinu hafi komið fram í lokuðu þinghaldi í málinu. En eins og tilvitnunin hér að framan ber með sér nær bannið við tjáningu eingöngu til þess. Hvort gagnaðilar eru sammála því á eftir að koma í ljós. Kannski kemur á mig ný kæra og þá nú til lögreglu. En mér fannst skondið að í fréttinni skyldi þessi úrskurður héraðsdóms um réttarfarssektina, sem Hæstiréttur felldi síðan úr gildi, rifjaður upp.

Það er óhætt að segja að það er alltaf eitthvað áhugavert að gerast í lögmennskunni. Engin lognmolla þar. 

Ánægjulegt

Forseti Íslands hefur að tillögu dómsmálaráðherra skipað nýjan dómara við Hæstarétt, dr. Pál Hreinsson. Ég hafði veðjað á annan umsækjanda, m.a. vegna ungs aldurs Páls, en hann er yngstur þeirra sem sóttu um að þessu sinni. Það hefur verið ákveðin tilhneiging til að skipa í réttinn einstaklinga sem orðnir eru fimmtugir, þótt vissulegar séu  nokkrar undantekningar frá því.

Ég er ánægð með þessa skipun og trúi ekki öðru en að hún verði óumdeild. Páll er afburðalögfræðingur. Það hefur aldrei verið spurning í mínum huga um það hvort Páll Hreinsson yrði hæstaréttardómari heldur hvenær. Og nú er það sem sé orðin staðreynd. Ég óska Páli innilega til hamingju með skipunina.

Páll Hreinsson skipaður dómari

Eftirtektarverður dómur Hæstaréttar

Sl. föstudag féll í Hæstarétti dómur í bráðabirgðaforsjármáli (http://www.haestirettur.is/domar?nr=4651). Dómurinn er merkilegur fyrir þá sök að í fyrsta sinn er snúið við að hluta niðurstöðu héraðsdóms í bráðabirgðaforsjármáli frá því að barnalögin frá 2003 heimiluðu að úrskurðir um bráðabirgðaforsjá væru kæranlegar til Hæstaréttar. Hingað til hefur Hæstiréttur undantekningarlaust staðfest niðurstöðu héraðsdóms í slíkum málum.

Í öðru lagi er dómurinn merkilegur fyrir þá sök að Hæstiréttur ákveður að börnin skuli vera þar sem minnst rask verður fyrir þau meðan forsjármálið er rekið. Þess eru fjölmörg dæmi að í sambærilegum tilvikum hefur héraðsdómur ákveðið og Hæstiréttur staðfest að fela því foreldri sem flytur í burtu og raskar börnum í skóla, forsjána til bráðabirgða eins og gerðist t.d. í máli frá því í mars 2004, sjá http://www.haestirettur.is/domar?nr=2772. Það mál virðist nokkuð sambærilegt dómnum í þessu nýja máli.

Ég tel því að þessi nýi dómur sé vísbending um athyglisverða stefnubreytingu hjá Hæstarétti.

Af hverju

vildi þessi einstaklingur ekki samþykkja að gefa þvagsýnið?

Í 47. gr. umferðarlaga kemur skýrt fram hvenær lögreglu er heimilt að að taka sýni úr ökumönnum, m.a. þvagsýni. Þar kemur fram að slíkt megi ef lögreglan telur ástæðu til að ætla að ökumaður hafi ekið undir áhrifum áfengis eða vímuefna (örvandi eða deyfandi). Áðurnefnd 47. gr. umferðarlaga segir líka að læknir, hjúkrunarfræðingur eða lífeindafræðingur annist töku þvagsýnis. Þar segir líka að ökumanni sé skylt að hlíta þeirri meðferð sem talin er nauðsynleg við rannsóknina. Það þýðir á mannamáli að sýnið má taka hvort sem ökumaður samþykkir eða ekki. Ökumaðurinn á ekkert val. Það hefur löggjafinn ákveðið enda augljóst að ef ekki mætti taka sýnið án samþykkis þá myndu ökumenn í þessari stöðu aldrei samþykkja sýnatöku. Fara þyrfti væntanlega í tafsaman sjálfræðissviptingarferil (sem tekur marga daga og er fráleit leið í tilvikum sem þessum) og á meðan myndi áfengið eða vímuefnin í blóði ökumannsins gufa upp. Allir sem gripnir eru fyrir grun um ölvunar- eða vímuefnaakstur myndu sleppa. Viljum við það?

Úr því að þessi einstaklingur hefur verið ákærður fyrir ölvunarakstur þetta kvöld þá hefur þvagrannsóknin væntanlega leitt í ljós að hann var að aka ölvaður. Kannski er þar komin skýringin á því af hverju einstaklingurinn vildi ekki samþykkja að gefa sýnið. Hann óttaðist að í honum myndi mælast áfengismagn umfram leyfileg mörk. Lögreglan átti greinilega ekki annarra kosta völ en að taka sýnið með valdi, með aðstoð læknis, hjúkrunarfræðings eða lífeindafræðings.

Ég held að það ætti frekar að þakka lögreglunni fyrir að ná þessum einstaklingi og stöðva frekari akstur hans, áður en hann olli sjálfum sér og öðrum skaða og jafnvel fjörtjóni með háskalegum ölvunarakstri.

Konu haldið niðri og þvagsýni tekið

Sameiginleg forsjá og lögheimili barna

Sameiginleg forsjá er meginregla eftir breytingu á barnalögum í fyrra. Í sameiginlegri forsjá felst að báðir foreldrar eiga að koma að öllum meiri háttar ákvörðunum er varða barn. Einhverra hluta vegna hafa barnalögin þó verið túlkuð þannig að þrátt fyrir sameiginlega forsjá geti það foreldri sem barnið á lögheimili hjá, breytt lögheimilinu, án samþykkis hins, meðan lögheimilið er flutt innanlands. Skýrt er á hinn bóginn tekið fram í barnalögum að samþykki beggja foreldra þurfi fyrir flutningi lögheimilis barns frá Íslandi til útlanda. 

Ég hef áður bloggað um það að mér finnst óeðlilegt að túlka 4. mgr. 29. gr. barnalaga með þeim hætti sem gert er, þ.e. að lögheimilisforeldrið, geti einhliða breytt lögheimilinu, án samráðs við hitt foreldrið (http://doggpals.blog.is/blog/doggpals/entry/199190/). Enda segir í áðurnefndu ákvæði:

Forsjá barns felur í sér rétt og skyldu fyrir foreldri til að ráða persónulegum högum barns og ákveða búsetustað þess. ...

Vegna þessarar túlkunar tel ég að ákvæðinu þurfi að breyta til að tryggja að lögheimili barns, sem lýtur sameiginlegri forsjá, verði ekki breytt nema með samþykki beggja. Flutningur lögheimilis innanlands getur oft haft mun erfiðari og afdrifaríkari afleiðingar t.d. gagnvart umgengni foreldris og barns en flutningur til útlanda, sem lögin skýrt taka fram að báðir foreldrar verða að samþykkja þegar forsjáin er sameiginleg.

En það þarf að skoða meira í þessu sambandi. Í kvöldfréttum ríkissjónvarpsins var fjallað um málefni föður sem er með sameiginlega forsjá yfir barni, sem slasaðist alvarlega. Þar sem lögheimili barnsins er ekki hjá föðurnum þá nýtur faðirinn engra réttinda varðandi umönnunarbætur eða hjálpartæki, sem væntanlega þurfa að vera til staðar hjá báðum foreldrum. Sama staða væri uppi hjá móðurinni ef lögheimili barnsins væri hjá föðurnum.

Ég tel að hægt eigi að vera að skrá lögheimili barns, sem lýtur sameiginlegri forsjá, hjá báðum foreldrum og að foreldrar eigi að geta samið um það að skipta milli sín opinberum stuðningi, s.s. barnabótum og umönnunarbótum, þegar þeim er til að dreifa. 

Ég tel líka að burtséð frá forsjánni þá eigi báðir foreldrar barna að njóta viðurkenningar sem einstæðir foreldrar, enda hafa báðir foreldrar lögum samkvæmt skýrar framfærsluskyldur. Eins og staðan er núna þá telst meðlag ekki tekjur hjá því foreldri sem fær meðlagið en foreldrið sem greiðir meðlagið nýtur engra skattaívilnana. Báðir foreldrarnir eru þó framfærendur barnsins, sbr. 1. málslið 1. mgr. 53. gr. barnalaga, þar sem segir:

 Skylt er foreldrum, báðum saman og hvoru um sig, að framfæra barn sitt. ...

Það hefur á liðnum misserum mikið breyst í málefnum barna og foreldra, sem ekki búa lengur saman. Við þurfum að láta regluverkið, sem gildir um þessi mál, endurspegla betur allar þær breytingar. Það er þörf á gagngerri endurskoðun í þessum efnum.

Skotlandsferð

Ég hef ekki bloggað síðustu daga vegna gönguferðar í Skotlandi. Frábær ferð í alla staði. Við vorum í litlum bæ, Peebles (http://www.peebles.info/). Það tekur tæplega tvo tíma að aka þangað frá Glasgow. Gist var á aðalhóteli staðarins, Peebles Hydro Hotel (http://www.peebleshydro.co.uk/), sem er gamalt og tignarlegt hótel. Hótelrekstur byrjaði þarna 1881 en það brann 1905. Eftir brunann var hótelið endurbyggt og opnað á ný fyrir hundrað árum, eða 1907. Svæðið í kring er þekkt útivistarsvæði og talið m.a. meðal bestu fjallahjólreiðasvæða sem völ er á, a.m.k. í Skotlandi.

Við gengum um Dawyck Botanic Gardens (http://www.rbge.org.uk/rbge/web/visiting/dbg.jsp) þar sem plantað hefur verið ótrúlegum fjölda trjátegunda (og blóma) hvaðanæva úr heiminum, með góðum árangri. Við gengum gegnum Dunslair Heights að Glentress hótelinu (http://www.glentress.org.uk/). Þetta var fjögurra tíma stíf ganga, talsvert á fótinn og reyndist erfiðasta gangan í ferðinni. En veðrið var yndislegt, besta gönguveðrið sem hægt er að fá, þurrt og bjart en sólarlaust að mestu. Við gengum líka létta morgungöngu meðfram ánni Tweed, sem er mikil laxveiðiá og rennur í gegnum Peebles (http://en.wikipedia.org/wiki/River_Tweed). Komið var við í Neidpath kastala (http://www.visittweeddale.com/what_to_do/neidpath_castle.php). Þaðan er víðsýnt yfir svæðið og sáum við m.a. upp á fjallið sem við gengum á deginum áður. Síðasta gangan var kringum lítið og fallegt vatn. Þægileg ganga en það rigndi mikið og útsýnið, sem á að vera fallegt á þessum slóðum, var þoku hulið.

Við gerðum meira en að ganga. Við skoðuðum Rosslyn Chapel, sem varð enn frægari eftir að Dan Brown fléttaði staðnum inn í bók sína Da Vinci lykillinn (http://www.sacred-destinations.com/scotland/rossyln-chapel.htm) og atriði í samnefndri mynd eru kvikmynduð á staðnum. Fram kom að gestakomur hafa margfaldast eftir þetta. Tekjurnar af ferðamönnunum munu flýta verulega umfangsmikilli og kostnaðarsamri viðgerð á kirkjunni, sem lá undir alvarlegum skemmdum vegna þakleka og raka. Við fórum til Edinborgar og stoppuðum þar dagpart. Við skoðuðum Borthwick kastala (http://www.celticcastles.com/castles/borthwic/). Það er raunar réttara að vísa til hans sem virkis, svo ramgerður er hann. Kastalinn er líklega frægastur fyrir þá sök að María skotadrottning leitaði skjóls þar árið 1567 og flúði þaðan í dulargervi. Réttum hundrað árum síðar varð kastalinn fyrir árásum Cromwells og sjást merki fallbyssukúlnanna enn á einum útveggjanna. Kastalanum var breytt í hótel á áttunda áratugnum og er eins og margir aðrir skoskir kastalar vinsæll fyrir brúðkaup og -veislur. 

Haggis er þjóðarréttur skota (http://en.wikipedia.org/wiki/Haggis). Það var því ekki hjá því komist að smakka haggis í ferðinni. Haggis er ekki ósvipað lifrarpylsunni okkar nema í stað mörsins nota þeir haframjöl. Haggis er hægt að fá með egginu og beikoninu í morgunmatinn og kalla þeir það "scottish breakfast". En haggis var líka borið fram sem milliréttur í virðulegum kvöldverði, þá með kartöflumús og rófustöppu. Saðsamt, eins og lifrarpylsan en glettilega bragðgott.

Viský er þjóðardrykkur skota þannig að það tilheyrir líka Skotlandsferð að heimsækja eins og eina viskýverksmiðju. Við skoðuðum Glenkinchie verksmiðjuna (http://www.discovering-distilleries.com/glenkinchie). Fróðlegt að sjá hvernig þessi vökvi er framleiddur, en áhugi minn á drykknum jókst ekki við heimsóknina. 

Skipun hæstaréttardómara

Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins í dag (12.8.) er fjallað um fyrirkomulag á skipun hæstaréttardómara hér á landi. Tilefni skrifanna er sjálfsagt það að þessa dagana eru til umsagnar hjá Hæstarétti umsóknir þeirra fjögurra einstaklinga sem sóttu um embætti hæstaréttardómara sem losnaði fyrr í sumar.

Í Reykjavíkurbréfinu er athyglisverðar vangaveltur um fyrirkomulag skipunar hæstaréttardómara, ekki síst um umsagnarhlutverk Hæstaréttar sjálfs í því ferli.

Höfundur Reykjavíkurbréfs hallast að því að lagaákvæði um umsagnarrétt Hæstaréttar sé úrelt. Fá rök mæli með umsagnarréttinum en fjölmörg séu á móti því. Er í því sambandi vísað til hættu á klíkuskap, persónulegum fordómum, spillingu sem felist í því að þeir sem fyrir eru hvetji vini eða kunningja til að sækja og að þeir muni fá góða meðferð í umsögn Hæstaréttar.

Áður en lengra er haldið í umfjöllun þessari er rétt að fram komi að afstaða mín í þessum efnum litast örugglega af eigin reynslu. Ég sótti um embætti hæstaréttardómara í ársbyrjun 2001. Umsækjendur um embættið voru sjö, fimm konur og tveir karlar. Fjöldi kvenna, sem sótti um var óvenju mikill og litaðist sjálfsagt af þeirri staðreynd að það lá í loftinu að kona yrði skipuð í dóminn. Í umsögn sinni taldi Hæstiréttur, án sérstakra málefnalegra röksemda, mig síður hæfa en aðra hæstaréttarlögmenn sem sóttu. Með sama hætti taldi Hæstiréttur einn kvendómarann, síður hæfa en aðra kvendómara í umsækjendahópnum. Sá kvendómari hefur sótt um embætti hæstaréttardómara, bæði fyrr og síðar, án þess að vera dregin útúr sem lakar hæf en aðrir umsækjendur.  

Þessi reynsla mín og umsagnir Hæstaréttar síðar um umsækjendur urðu mér tilefni til að velta þessum málum mikið fyrir mér og mynda mér skoðun á hvernig betur mætti skipa málum.

Ég tel að hvorki Hæstiréttur né dómsmálaráðherra eigi að koma að skipun hæstaréttardómara. Ég vil fela auknum meirihluta Alþingis (2/3 eða 3/4) að kjósa hæstaréttardómara hverju sinni. Með því er tryggt að breið pólitísk samstaða náist um skipun í embætti hæstaréttardómara. Ég trúi því að alþingismenn geti með sóma axlað þessa ábyrgð. Ég hef ekki áhyggjur af því að pólitík trufli ef krafist er aukins meirihluta fyrir valinu. Stjórnarmeirihlutinn hverju sinni myndi þannig vart duga til að ráða niðurstöðunni.

Ég fagna því að höfundur Reykjavíkurbréfsins hafi með þessum hætti tekið á dagskrá umræðu um skipun hæstaréttardómara. Ég tek heilshugar undir að breytinga er þörf á núverandi kerfi og hef fullan hug á að beita mér í því sambandi.

París Hilton - framhald

Vinkona mín skammaði mig fyrir færsluna um París Hilton. Samtalið leiddi í ljós að ég veit í raun ekkert um hana nema að hún tengist Hilton hótelkeðjunni.  

Hafa skal það sem sannara reynist svo ég gúglaði nafn Parísar Hilton (sem ég hefði kannski átt að gera áður en ég blottaði mig svona ferlega) og komst að því að ég átti það skilið að vera skömmuð (http://en.wikipedia.org/wiki/Paris_Hilton).

París Hilton er greinilega meira en erfingi stórauðæva, hún hefur auðgast stórkostlega á eigin vinnu og þarf sennilega ekkert á arfi að halda. Hún er fullfær um að framfleyta sér sjálf. Skv. netheimildinni þénaði hún 7 milljónir dala 2005-2006 og hafði liðlega þrefaldað eigin tekjur sínar frá árinu 2003-2004. Geri aðrir betur. Hún hefur hannað skartgripi, töskur, ilmvatn, auk þess sem hún hefur leikið í einhverjum vinsælasta raunveruleikaþætti í Bandaríkjunum.

Ég bið aðdáendur Parísar Hilton afsökunar á því að hafa talað hálflítilsvirðandi um hana.